Wystawa Światowa EXPO to prezentacja innowacyjnych dokonań ludzkości. Poszczególne kraje prezentują swoje pomysły na to, jak za pomocą potęgi ludzkiego umysłu i wynalazczości, a także ducha empatii i współpracy można uczynić świat lepszym miejscem. Zrobilismy dla Was subiektywny przegląd najciekawszych showcase z tego wydarzenia.
Prezentacja różnorodnych rozwiązań technologicznych, a także możliwość pokazania się przez poszczególne kraje od jak najlepszej strony, ma w założeniach Wystawy Światowej przyczyniać się do zainicjowania bądź pogłębienia międzykulturowego dialogu oraz zwiększenia skali współpracy. Każdy kraj dąży do tego, by w jak najbardziej innowacyjny sposób zaprezentować swoją kulturę w szerokim, a jednocześnie przystępnym dla odwiedzających z całego świata kontekście. Wszystko to za pośrednictwem najbardziej znanego formatu prezentacji, czyli pawilonów krajowych. Są to konstrukcje tworzone specjalnie na potrzeby EXPO, w których poszczególne kraje prezentują to, co najlepiej charakteryzuje ich specyfikę. Walcząc o wyróżnienia i nagrody w różnych kategoriach, mają nadzieję choćby na chwilę rozbłysnąć w globalnej świadomości, zdobyć międzynarodowy prestiż i przyciągnąć inwestorów i turystów.
EXPO w historycznym skrócie: od bazaru do wystawy
Źródeł i inspiracji międzynarodowych Wystaw Światowych można by doszukiwać się w XV-wiecznych perskich bazarach, podczas których na sprzedaż wystawiano przeróżne perły rękodzieła, a przy okazji opowiadano kupcom przybywającym z różnych zakątków świata o miejscu i kulturze, którą odwiedzili. Współczesne EXPO nie jest jednak, mimo błędnie przypisywanego mu skojarzeniu z „targami”, imprezą komercyjną ani branżową. Idea zorganizowania takiego „bazaru” w formie wystawy, na której przedmioty można obejrzeć, ale nie kupić, zaczęła rodzić się stopniowo dopiero w XVIII i XIX wieku.
Głównym celem przyświecającym organizacji EXPO w tej formie była edukacja. Pierwsze takie inicjatywy wystawiennicze organizowane w XIX wieku w Londynie i Francji miały na celu upowszechnienie wśród społeczeństw ówczesnych możliwości płynących z industrializacji przemysłu na szeroką skalę oraz zachęcenie do wdrażania kolejnych innowacji. Istotną rolę odgrywała także sztuka, której praktyczny wpływ na wymianę handlową i rozwój przemysłu podkreślany był szczególnie przez Wielką Brytanię (z inicjatywy Society of Arts).
Tytuły kolejnych edycji EXPO pokazują, jak ta międzynarodowa impreza ewoluowała z biegiem dekad. Sztuka pojawiała się jako temat przewodni częściej w pierwszych edycjach EXPO na przełomie XIX i XX wieku („Industry and Arts”, „Fine and Industrial Art”, „Arts and Technology in modern life”, „Peace, Industry and Arts”), by później ustąpić innym tematom przewodnim bądź rozpuścić się w szerszych generalizacjach („The Era of Discovery”, „Man and His World”, „Man, Nature, Technology”, „Better City, Better Life” etc.). Sztuka zawsze jednak była i jest nadal integralną, jedną z najbardziej istotnych części prezentacji.
Pierwsza odsłona Wystawy Światowej w nowoczesnym kształcie zbliżonym do tego jak EXPO wygląda obecnie została zorganizowana w 1851 r. w Pałacu Kryształowym w Londynie jako „Great Exhibition of the Works of Industry of All Nations”. Wzięło w nim wówczas udział 25 krajów. Jednak dopiero w roku 1931, po konwencji w Paryżu, format EXPO został dookreślony i sformalizowany. Wprowadzono zasady prezentowania poszczególnych krajów, formaty ekspozycji oraz kryteria konkursu, w ramach którego miały być wybierane kraje mające pełnić rolę gospodarza kolejnych edycji. Powołano w tym celu specjalną międzyrządową organizację – Bureau International des Expositions (BIE). Udało się jej zrzeszyć 170 krajów członkowskich. W trwającej obecnie w Dubaju odsłonie EXPO udział bierze już 192 krajów.
EXPO dziś: od kultury industrialnej, przez kulturę medialną i cyfrową, aż do kultury „meta”
Wystawy Światowe stanowiły łącznik między powstającymi w gronie naukowców i specjalistów innowacjami, a szeroką publicznością, która dzięki temu mogła unaocznić sobie, jak może niebawem wyglądać przyszłość. EXPO zaczęło się od prezentacji najważniejszych osiągnięć ery industrialnej XIX wieku: silników parowych, prasy drukarskiej, elektryczności, mostów i tuneli, betonu, gumy i plastiku. Edycje w wieku XX akcentowały erę mobilności, mediów i wielokulturowości: samochody, telefony, komputery, telewizory, media i techniki komunikacji na szeroką skalę. Współcześnie nieodzownymi elementami wystaw są towarzyszące nam dziś w coraz większej mierze: sztuczna inteligencja, technologie zaawansowanej automatyzacji, big data, Internet rzeczy, roboty, poszerzone rzeczywistości (AI) i metawersum.
To, co jeszcze w XX wieku promowane było jako „kultura industrialna” i „kultura elektryczności”, dziś ustąpiło miejsca już nie tyle „kulturze cyfrowej”, co „kulturze metawersów”, czy może lepiej: „kulturze meta”. Jej ambicją jest podniesienie dotychczasowego przyspieszenia technologicznego do poziomu, w którym będziemy mogli dodatkowo przebywać równolegle w kilku ponad-fizycznych (stąd „meta” – „ponad”) światach. Czyli w praktyce: prowadzić kilka żyć na raz.
Przegląd najciekawszych projektów na EXPO w Dubaju
W kilku poniższych przykładach przyglądamy się, w jaki sposób poszczególne kraje w swoich pawilonach na EXPO DUBAJ 2020 odpowiadają na nowe potrzeby zglobalizowanych społeczeństw za pomocą języka sztuki i środków dostarczanych przez najnowocześniejsze technologie.
JAPONIA – “Where ideas meet”
Japonia w ciekawy sposób wykorzystała możliwość tworzenia spersonalizowanych awatarów do zobrazowania hasła przewodniego swojego pawilonu „Where ideas meet”. Zwiedzanie podzielonej na sześć kolejnych scen ekspozycji rozpoczyna się od wylosowania kwiatu-towarzysza na wypożyczonym na wejściu smartfonie oraz podania w formie ankiety kilku demograficznych informacji o sobie. Przechodząc przez kolejne sceny, zwiedzający wybierają własną ścieżkę, podążając za najbardziej interesującymi ich tematami i wykonując określone zadania. Ich działania śledzone są przez telefon, by na końcu wystawy stworzyć na tej podstawie abstrakcyjny awatar (przypominający stylistycznie skrzyżowanie japońskiej kaligrafii i charakterystycznych rysunków suibkuga), wyświetlony na ścianie. Spotykający się w ostatniej sali uczestnicy mają odtąd możliwość zobaczenia w podwojeniu siebie i osób towarzyszących, w których awatarach zakodowana została przebyta przez nich mapa doświadczenia multimedialnej Japonii. Można je zinterpretować za pomocą dołączonej legendy.
Interesującym projektem była także opera muzyczna „MIRROR”. Dzieło stworzone w głównej mierze przez… androida o wdzięcznym imieniu Alter3, wykonane zostało we współpracy z buddyjskimi mnichami śpiewającymi starożytne pieśni oraz lokalną orkiestrą ZEA. Za pomysłem stoi japoński muzyk Keiichiro Shibuya. Partytury powstały jako wynik improwizacji specjalnie zaprogramowanego androida w oparciu o tekst stworzony przez sztuczną inteligencję oraz sample muzyczne na pianino i komputer. W rezultacie powstało immersyjne doświadczenie muzyczne, które oddaje inicjatywę twórczą robotowi, ale jednocześnie osadza zadany mu temat w starożytnej tradycji Japonii. Tematem przewodnim dzieła jest próba odpowiedzi na pytanie: „What is the boundary between existence and non-existence? What is the boundary between past and future? And where do they exist?”. Projekt wydaje się wskazywać na głęboką potrzebę zakorzenienia nowych doświadczeń w tym, co znane z tradycji. Ważne jest też, by kreatywna siła sztucznej inteligencji współgrała z ludzką wrażliwością estetyczną i historyczną.
ESTONIA – „Najbardziej zaawansowane cyfrowe społeczeństwo na świecie”
Bardzo pragmatyczne podejście do nowych technologii zaprezentowała Estonia, konsekwentnie kontynuując dotychczas obraną już ścieżkę promowania się jako „najbardziej zaawansowane cyfrowe społeczeństwo na świecie”. Wprowadzone w grudniu 2014 roku w Estonii „e-obywatelstwo” było pierwszym tego rodzaju rozwiązaniem na tak szeroką skalę. W ciągu ostatnich kilkunastu lat Estonii udało się stworzyć wokół tego rozwiązania całą spójną infrastrukturę umożliwiającą załatwienie niemal każdej sprawy urzędowej online w sposób bezpieczny, szybki i prosty.
Warto może przy tej okazji wspomnieć, że istotną okolicznością cyfrowej mobilizacji Estonii był jeden z pierwszych cyberataków przeprowadzonych przez Rosję, który w 2007 roku sparaliżował na kilka dni estońskie banki, usługi rządowe oraz kanały medialne. Doprowadziło to do ogromnego zwiększenia inwestycji w zakresie ulepszania infrastruktury cyfrowej i bezpieczeństwa oraz lawinowego wysypu specjalizujących się w tych dziedzinach startupów (obecnie w Estonii funkcjonuje ich najwięcej w Europie – relatywnie do wielkości kraju i populacji). Odwiedzając estoński pawilon mamy okazję zapoznać się z niemal wszystkimi wdrożonymi do tej pory rozwiązaniami. Pokazują one, jak łatwe jest życie Estończyków dzięki nowym technologiom. Jak głosi jedno z haseł na ekspozycji „dla Estończyków korzystanie z cyfrowych rozwiązań jest jak mycie zębów”. Aspekt ten podkreśla wykorzystanie także estetyki bigdata (bańki danych przewijające się zabarwionych na niebiesko wnętrzach) jako charakterystycznego designu nowoczesnego, ale powściągliwego w formie pawilonu. Przewodnikiem po pawilonie jest specjalnie stworzony na tę okoliczność bot, który jest w stanie odpowiedzieć na prawie każde pytanie dotyczące Estonii zadane w dowolnym języku. Estonia na EXPO stara się przekonać nas, że nowe technologie mogą sprawić, że nasze życie będzie w przyszłości prostsze, szybsze i bardziej przejrzyste – o ile w centrum umieści się codzienne potrzeby mieszkańców i wdroży się w je w odpowiedzialny sposób.
WIELKA BRYTANIA – „Innovating for a Shared Future”
Pawilon Wielkiej Brytanii skupił się na podkreśleniu kreatywnej siły języka w kontekście kosmicznej ekspansji człowieka, przyjmując za hasło przewodnie „Innovating for a Shared Future”. Trzon opowieści o przyszłości z perspektywy współczesnej Brytanii wyznaczają Shakespeare, sztuczna inteligencja, globalny zasięg języka angielskiego (od lat nieustająco będącego najczęściej używane językiem na świecie), a także twórczość i przesłanie naukowe Stephena Hawkinga. Fasadę zaprojektowanego przez brytyjską artystkę i scenografkę Es Devlin pawilonu zdobi linearna kompozycja stworzona z pól tekstowych. Wyświetlany jest na nim poemat, tworzony z wpisywanych przez odwiedzających na tabletach słów, połączonych w całość przez algorytm-poetę. Zmieniające się co jakiś czas komunikaty mają zgodnie z założeniami twórców stanowić hipotetyczne wiadomości, jakie moglibyśmy przekazać obcym cywilizacjom, jeśli napotkalibyśmy na nie we wszechświecie.
Pomysł ten miał także muzyczną wariację w środku pawilonu jako projekt „Soundscape”. W ramach otwartego naboru skierowanego nie tylko do zawodowych artystów i kompozytorów, ale do wszystkich zainteresowanych, zebrano fragmenty kompozycji, sample, głosy i dźwięki nagrane dowolną metodą. Zmiksowane nagranie było odtwarzane w specjalnie zaprojektowanej przestrzeni zapewniającej głębokie, „immersyjne” doświadczenie dźwiękowe.
Coraz bardziej realna wizja spotkania z inną niż ta znana z Ziemi formą inteligencji stanowi jedną z głównych inspiracji brytyjskiego pawilonu bezpośrednio odwołującego się do jednego z ostatnich projektów Stephena Hawkinga pt. „Breakthrough Message“. Nowe technologie miałyby z tej perspektywy ułatwić ludzkości konsensus w kwestii wypracowania przesłania wyrażającego to, kim jako mieszkańcy Ziemi jesteśmy dziś i kim możemy stać się w przyszłości.
ARABIA SAUDYJSKA – „The sky is the limit”
Zwycięzcą w głównej kategorii konkursu na najlepszy pawilon EXPO w Dubaju zostało Królestwo Arabii Saudyjskiej. Można odnieść wrażenie, że twórcy pawilonu postawili sobie za cel, przy wykorzystaniu nowych technologii, przebicie własnego hasła przewodniego, „The sky is the limit”. Pobili bowiem przy okazji aż trzy rekordy Guinessa:
- za najdłuższą interaktywną kurtynę wodną, w której odwiedzający mogą projektować „wycinane” w niej wzorki;
- za największą interaktywną projekcję (7,798 żarówek ledowych tworzących obraz „Vision”);
- za największą projekcję na wyświetlaczu LED, który stanowi element konstrukcji samego pawilonu, tworząc pochylające się pod kątem 45 stopni nad ziemią zadaszenie.
Pomimo zastosowania tak wielu interaktywnych i mogłoby się zdawać pochłaniających olbrzymie ilości energii projekcji, twórcom udało się zredukować ten aspekt do minimum , Pawilon wykorzystał bowiem odnawialne źródła energii, za co zresztą uzyskał dodatkowe wyróżnienie. Także materiały, z których powstał, w 41% pochodzą ze zrównoważonych źródeł, zaś 82% odpadów przy okazji tej budowli poddano recyklingowi. Efektowne projekcje zaprezentowane w pawilonie Arabii Saudyjskiej przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii podkreślają ogromną ambicję i determinację w dążeniu do wdrażania na coraz szerszą skalę zasad zrównoważonego rozwoju równolegle względem przyspieszającej ekspansji technologicznej przyjmującej coraz bardziej wymyślne formy.
POLSKA – „Creativity inspired by Nature”
EXPO Dubaj 2020 to także ogromny sukces Polski – nasz pawilon zdobył prestiżową nagrodę w kategorii „Large Pavilon”. Hasło przewodnie polskiej prezentacji to „Creativity inspired by Nature” i pod tym kątem należy przyznać, że całość ekspozycji wypadła bardzo spójnie, ukazując różnorodne odsłony tych inspiracji czerpiących z natury w bardzo pomysłowy sposób.
Widać to bardzo wyraźnie już po samym budynku pawilonu – ogromnej, a zarazem lekkiej konstrukcji imitującej odlatujące ptaki. Zastosowanie wyłącznie naturalnych materiałów oraz wykorzystanie multimediów i sztuki kulinarnej do opowiedzenia o polskiej kreatywności i gościnności przełożyło się na bardzo angażujące, przyjazne doświadczenie docenione przez odwiedzających. Jednym z najciekawszych oferowanych przez polski pawilon doświadczeń była artystyczna instalacja „The Polish Table”. Konstrukcja została wzniesiona z surowych materiałów takich jak drewno, miedź, szkło, metal, glina czy ceramika. Poszczególne jej elementy zostały stworzone przez polskich artystów, którzy mieli za zadanie zaprezentować za ich pomocą najbardziej charakterystyczne aspekty polskich inspiracji naturą, takich jak produkcja jachtów, tradycyjne i nowoczesne rękodzielnictwo czy krajobraz. Nie jest to jednak statyczna rzeźba – instalacja wyposażona jest w statywy z mikrofonami, zachęcając do powiedzenia czegoś – np. przywitania się ze światem. W reakcji na dźwięk ludzkiego głosu, instalacja „ożywa”, mieniąc się i rozbłyskując różnorodnymi barwami.
Architektura i design polskiego pawilonu oraz liczne, zorganizowane w jego wnętrzach wystawy zdają się wyrażać możliwość stworzenia harmonii pomiędzy tym, co naturalne, a technologią – zarówno na poziomie przestrzeni użytkowych, jak i funkcjonowania samego społeczeństwa.
__
Przyglądając się pokrótce powyższym przykładom pawilonów krajowych, można w przekrojowy sposób zapoznać się z różnymi podejściami do tego, jak poszczególne kraje próbują oswajać poszerzające się w coraz szybszym tempie możliwości technologiczne ze swoimi tradycjami, historiami i doświadczeniami tak, by nie dopuścić do zerwania z nimi. Jedną z obietnic składanych przez nowe technologie jest bowiem przekroczenie dotychczasowych granic, jeszcze głębsze połączenie ze sobą przeróżnych elementów do poziomu, w którym dotychczasowe różnice staną się niedostrzegalne i nieistotne. Stanowi to niewątpliwie wyzwanie dla świata, jaki znamy. Z tej perspektywy na prezentowane na EXPO pawilony i wystawy należy patrzeć nie tylko jako po prostu showcase wymyślnych ciekawostek, ale jako na eksperyment z wyobraźni. Patrząc na dostępne dziś możliwości nowych technologii, można zastanawiać się, czy przyszłość będzie należeć do człowieka w takiej mierze, w jakiej myślimy o niej dzisiaj. Nadal jednak w dużej mierze będzie od niego zależeć. I na tę okoliczność wydarzenia takie jak EXPO mogą przynajmniej częściowo nas przygotować – ukazując różnorodne scenariusze przyszłości z perspektywy różnych kultur.
